Η φωτογραφία έκπληξη είναι του 1958 και αποτυπώνει με χρώμα και κίνηση τον κεντρικό δρόμο των Αθηνών με την πλούσια και περιπετειώδη ιστορία του. Στο πέρασμα των χρόνων άλλαξε πολλές φορές ονομασία και επιβεβαίωσε ότι η πολιτική συγκυρία και τα συμφέροντα παραμένουν πάντα πιο ισχυρά από την παράδοση. Πριν από την χάραξη του δρόμου περνούσε από εκεί ο «Χεζοπόταμος» που παρέπεμπε κατευθείαν στην έλλειψη αποχετευτικού δικτύου. Ο κακόηχος ποταμός κατέληγε στο ρέμα του Βοϊδοπνίχτη που βρισκόταν στη σημερινή Σταδίου! Όπως ήταν φυσικό οι μεγαλοαστοί που κατοίκησαν στην περιοχή ήθελαν να αποκαταστήσουν τη φήμη της γειτονιάς τους και υποδέχτηκαν με ανακούφιση την απόφαση των αρχών το 1914 να δώσουν την ονομασία «Βουκουρεστίου». Ο δρόμος πήρε το όνομα του μετά την υπογραφή από τον Ελευθέριο Βενιζέλο της συνθήκης του Βουκουρεστίου (Ιούλιος-Αύγουστος 1913), με την οποία ενσωματώθηκαν επισήμως στην Ελλάδα οι απελευθερωθείσες κατά τους Βαλκανικούς πολέμους περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Τότε το Δημοτικό Συμβούλιο θέλησε να τιμήσει τους φίλους Ρουμάνους και την ελληνική παροικία που είχε στα χέρια της το εμπόριο και την πολιτιστική ζωή στο Βουκουρέστι. Η παλαιότερη ονομασία της οδού ήταν «Αγχεσμού». Το όνομά της το όφειλε σ’ ένα λοφίσκο που βρισκόταν στο Λυκαβηττό (η χαμηλότερη ΒΑ κορυφή). Το πειστήριο για την παλαιότερη ονομασία της οδού προκύπτει και από τον χάρτη του 1880 που σχεδίασε ο Thuillier, L.
Το 1946 το τμήμα της οδούς ανάμεσα στην Σταδίου και την Ακαδημίας μετονομάστηκε σε «οδό Γιαν Σματς». Η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ στο φύλλο της 10ης Σεπτεμβρίου 1946 έγραφε: «Την 11ην π. μ. χθες εγένετο η αποκάλυψις της εντοιχισθείσης πινακίδος επί της γωνίας των οδών Βουκουρεστίου και Τσώρτσιλ (= της πρώην οδού Σταδίου) περί μετονομασίας της οδού Βουκουρεστίου εις οδόν Στρατάρχου Γιαν Σματς. Κατά την τελετήν παρέστησαν ο προεδρεύων της Κυβερνήσεως κ. Γονατάς, ο δήμαρχος Αθηναίων κ. Ι. Πιτσίκας [.], το Δημοτικόν Συμβούλιον [.] και πολλοί βουλευταί. Τελευταίος προσήλθεν ο επιτετραμμένος της Νοτιοαφρικανικής Ενώσεως κ. Μπάουερ, όστις επευφημήθη ζωηρώς υπό του παρισταμένου πλήθους [.]». Πίσω από αυτήν την ενέργεια προφανώς βρισκόταν η βασιλική οικογένεια και ειδικά η Φρειδερίκη η οποία στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κατά την παραμονή της στη Νότιο Αφρική απέκτησε ιδιαίτερα στενή σχέση μαζί του.
Η επίσημη εξήγηση για τις ιδιαίτερες τιμές στο πρόσωπό του ήταν ότι ο Σματς κατά την περίοδο της Κατοχής και της απελευθέρωσης υποστήριξε τις ελληνικές θέσεις στους διάφορους διεθνείς οργανισμούς και ιδιαίτερα μέσα στην βρετανική κοινοπολιτεία. Μάλιστα επικαλούνται την δημόσια δήλωσή του ότι «η ελληνική αντίστασις άλλαξε τον ρουν της Ιστορίας του Β’ Παγκοσμίου πολέμου». Τη «φιλελληνική» του στάση έκανε τραγούδι και η Σοφία Βέμπο: «Απ» όλους τους Συμμάχους μας / σ» Ανατολή και Δύση / ο Σματς και η Πατρίδα του / χίλια χρόνια να ζήσει». Σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό Παύλο Παπανότη, από την ιστοσελίδα του οποίου αντλήσαμε πληροφορίες, αρκετοί δημοσιογράφοι και πολιτικοί εξέφραζαν την ικανοποίησή τους για την τιμή που επιφύλαξε ο Δήμος Αθηναίων και κατ’ επέκταση η ελληνική πολιτεία στο «φιλέλληνα» Νοτιοαφρικανό πρωθυπουργό. Ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ όμως στο φύλλο του της 8ης Σεπτεμβρίου 1946 κατηγορούσε ευθέως το καθεστώς του Γιαν Σματς ως φασιστικό. Τρεις περίπου μήνες αργότερα η πλειονότητα των αντιπροσώπων στον Ο.Η.Ε. καταδίκαζε τις αντιδημοκρατικές και ρατσιστικές μεθόδους που εφήρμοζε ο Σματς και η κυβέρνησή του στη Νότια Αφρική. Παρόλα αυτά η ελληνική κυβέρνηση τον κάλεσε να επισκεφθεί την Αθήνα και να δει από κοντά τον δρόμο του.
Για το σκοπό αυτό στις αρχές του 1954 στήθηκε και μαρμάρινη προτομή του στο δυτικό διάδρομο του ισογείου της Βουλής των Ελλήνων με την επιγραφή: «Γιαν Κρίστιαν Σματς. Τον φιλόσοφον κυβερνήτην και της δικαιοσύνης υπέρμαχον εκ των ιδίων ανήγειραν οι κατά την Νότιον Αφρικήν Έλληνες, 1950»
Η προτομή φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Βάσο Φαληρέα με παραγγελία Ελλήνων ομογενών και πρωτοβουλία του βασιλέα Παύλου. Ο Σματς διετέλεσε πρωθυπουργός, υπουργός Άμυνας, υπουργός Εσωτερικών και υπουργός Οικονομικών στη Νοτιοαφρικανική Ένωση και ήταν μαύρο πανί για την εργατική τάξη καθώς κατέστειλε με βία όλες τις απεργιακές κινητοποιήσεις. Η αποχώρηση από την πολιτική το 1948 σηματοδότησε χειρότερες μέρες για τους μαύρους, καθώς τον διαδέχτηκαν οι ακραίοι ρατσιστές που επέβαλλαν το απαρτχάιντ. Η «οδός Γιαν Σματς» διατηρήθηκε για 15 περίπου χρόνια και στη συνέχεια μετονομάστηκε πάλι σε «οδό Βουκουρεστίου». Όσο για την προτομή του παρέμεινε στο ελληνικό κοινοβούλιο ως τη δεκαετία του 1980. Προηγήθηκαν διαβήματα των κομμάτων της αριστεράς και διαδοχικές επιστολές του Μανώλη Γλέζου προς τον πρόεδρο της βουλής Γιάννη Αλευρά με αίτημα να απομακρυνθεί η προτομή. Τελικά, η απομάκρυνση έγινε αργότερα μετά την πτώση του απαρχάιντ και την εκλογή του Μαντέλα στη θέση του προέδρου της Νότιας Αφρικής. Η ιστορία παίζει περίεργα παιχνίδια: τις ίδιες μέρες στην Πρετόρια μετονομαζόταν η λεωφόρος Γιαν Σματς σε λεωφόρος Νέλσον Μαντέλα.
πηγή: Μηχανή του Χρόνου
Ενημερωθείτε για ότι συμβαίνει με ένα like στη σελίδα μας
