Ο Ακάθιστος Ύμνος (Χαιρετισμοί) είναι το σπουδαιότερο εγκώμιο και γενικά ότι ανώτερο έχει γραφτεί για την Παναγία. Έχει χαρακτήρα διηγηματικό, ιστορικό, θεολογικό και δοξαστικό.
Ποιητής των Χαιρετισμών είναι το πιθανότερο ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός, ένας από τους μεγαλύτερους ελληνόγλωσσους ποιητές όλων των εποχών.
Το ποίημα είναι μελοποιημένο και ανήκει στο είδος που λέγεται «κοντάκιο». Έχει 24 στροφές «οίκους», που αρχίζουν με τη σειρά, από τα 24 γράμματα της αλφαβήτου. Γενικά ο Ακάθιστος Ύμνος χωρίζεται σε δύο μέρη: α) το ιστορικό (Α-Μ) και β) το θεολογικό – δογματικό (Ν-Ω). Στο πρώτο μέρος περιγράφεται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η επίσκεψη της Παναγίας στην Ελισάβετ, η οποία ως γνωστό θα γεννούσε σε λίγες βδομάδες τον Τίμιο Πρόδρομο. Επίσης οι Χαιρετισμοί στο πρώτο μέρος, αναφέρουν το σκίρτημα του εμβρύου, μέσα στα σπλάχνα της Ελισάβετ. Εν συνεχεία αναφέρονται στις υποψίες του μνήστορος Ιωσήφ, που δεν μπόρεσε να καταλάβει το μέγα μυστήριο της ενανθρωπήσεως του Θεού Λόγου, αλλά και την μετέπειτα αληθινή πίστη του στην αλήθεια που του απεκάλυψε ο Άγγελος Κυρίου. Στο πρώτο μέρος ακόμη οι Χαιρετισμοί, μας περιγράφουν την προσκύνηση των ποιμένων και των μάγων, τη φυγή του Χριστού στην Αίγυπτο, την Υπαπαντή του Κυρίου και άλλα. Στο θεολογικό – δογματικό μέρος (Ν-Ω) γίνεται λόγος για το γεγονός της Θείας ενανθρωπήσεως, τη θέωση του ανθρώπου και τη θεομητορική αξία της Παναγίας. Συνεπώς, μέσα από την ποιητική μορφή αναδεικνύονται όλες οι βασικές διδασκαλίες της Ορθοδοξίας για το Χριστό, την ενανθρώπησή Του, το ρόλο της Παναγίας στη σωτηρία του ανθρώπου, την αγνότητα και την αγιότητά Της, αλλά και για τον αγώνα του ανθρώπου για ένωση με το Θεό και τη βοήθεια που ζητάει από το Χριστό και την Παναγία γι΄ αυτό τον αγώνα.
Ο Ακάθιστους Ύμνος σχετίζεται με ένα ιστορικό γεγονός. Τον 7ο αιώνα, όταν ο λαός της Κωνσταντινούπολης σώθηκε από την επίθεση των Αβάρων και των Σκύθων από παρέμβαση της Παναγίας, όλοι έψαλλαν στην Παναγία τον Ακάθιστο Ύμνο όρθιοι (από εκεί και το όνομά του) και τότε γράφτηκε το αρχικό τροπάριο «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ».
Συγκεκριμένα, ο Πατριάρχης Σέργιος, κατά την ιστορική βραδιά του 626 μ.Χ., κρατώντας την πολύτιμη εικόνα της Παναγίας, προχωρούσε μαζί με τον κλήρο και τον λαό προς τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, εμψυχώνοντας παράλληλα το λαό και τον ολιγάριθμο στρατό που υπεράσπιζε την Πόλη. Ο Πατριάρχης, ο Κλήρος και ο Λαός με μια φωνή και μια ψυχή ξεχύθηκαν στους δρόμους και στα τείχη με τα ιερά κειμήλια στα χέρια, που ήταν η Ζώνη της Παναγίας, λείψανα Αγίων, λάβαρα και εικόνες. Ο Πατριάρχης άκαμπτος κρατούσε υπερυψωμένη την Εικόνα και έδινε θάρρος. Τότε συνέβηκε ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα και υπερφυσικά γεγονότα της πίστεως. Η ιστορική παράδοση αναφέρεται σε ένα ανεξήγητο μέγα θόρυβο και ανεμοστρόβιλο που προκάλεσε πανικό και καταστροφή. Εκτός από τα πτώματα νεκρών που βρίσκονταν σκόρπια έξω από τα τείχη, συντρίμμια είχαν γίνει τα εχθρικά πλοία και πολλά πτώματα ναυτών φάνηκαν στην ακροθαλασσιά των Βλαχερνών. Τότε ο Πατριάρχης Σέργιος μέσα σε ανέκφραστα χαρμόσυνα συναισθήματα βάδισε με τον κλήρο και το λαό προς την Παναγία των Βλαχερνών. Εκεί, εντός του Ναού, αλλά και εκτός όπου βρέθηκαν ο Πατριάρχης και οι πιστοί, άρχισαν να ψάλλουν για πρώτη φορά τον ύμνο «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια». Και στη συνέχεια όλοι μαζί εκείνη τη νύχτα «ορθοστάδην τον ύμνο τη του Θεού Μητρί γηθοσύνως έμελπαν». Για αυτό το λόγο αυτό το θαυμάσιο πνευματικό άσμα των Χαιρετισμών, το οποίο προϋπήρχε, ονομάστηκε «Ακάθιστος Ύμνος».
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι το Κοντάκιο «Τη Υπερμάχω» δεν έχει σχέση με τον ποιητή του Ύμνου, είναι δημιούργημα εκείνης της ημέρας. Σε αυτό ακούγεται λυτρωτικός και νικητήριος, προς τη Μητέρα του Θεού, παιάνας που ως πνευματικός Στρατηγός έχει ακατανίκητη τη δύναμη και οι πιστοί παρακαλούν να ελευθερώνει «εκ παντοίων κινδύνων».
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ψάλλει τους Χαιρετισμούς κάθε Παρασκευή βράδυ, τις πρώτες πέντε εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Ο λόγος είναι διότι μέσα στην περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής εμπίπτει πάντοτε η εορτή του Ευαγγελισμού. Είναι η μόνη μεγάλη εορτή, που λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της Τεσσαρακοστής, στερείται προερτίων και μεθεόρτων. Αυτήν λοιπόν την έλλειψη έρχεται να καλύψει η ψαλμωδία του Ακαθίτου Ύμνου.
Να σημειώσουμε επίσης, πως πρίν από τους Χαιρετισμούς, ψάλλεται ένα άλλο περίφημο μουσικό και ποιητικό έργο, που λέγεται «κανόνας του Ακαθίστου». «Κανόνας» είναι μακρύς ύμνος αποτελούμενος από «Ωδές». Κάθε «Ωδή» έχει αποτελείται από τον «ειρμό» και τρία με τέσσερα τροπάρια. Ο «κανόνας του Ακαθίστου» έχει οκτώ «Ωδές». Δημιουργός του είναι ο Άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος. Οι «ειρμοί» όμως δεν ανήκουν σε αυτόν, αλλά λήφθηκαν από τον κανόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ο «κανόνας του Ακαθίστου» είναι ωραιότατος και πανηγυρικός. Χαρακτηρίζεται ως ποιητικό αριστούργημα. Εξυμνεί την Θεοτόκο ως «παλάτιον του μόνου Βασιλέως», ως
